بیماری مالتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis) یا تصلب متعدد که به اختصار به آن ام اس (MS) گفته می شود، یک بیماری مزمن دستگاه اعصاب مرکزی (یعنی مغز و نخاع) می باشد. در حال حاضر در حدود دو میلیون نفر در سرتاسر دنیا دچار این بیماری می باشندکه حدود سیصد هزار نفر از آنها در ایالات متحده آمریکا زندگی میکنند.
بحث های زیادی در این زمینه وجود دارد که آیا بیماری ام اس در تمام طول تاریخ، بشر را گرفتار می ساخته است یا فقط از حدود 200 سال پیش برای انسانها مشکل ساز شده است. اگر چه مدارکی از تاریخ باستان وجود دارد که علایمی از بیماری ای مشابه بیماری ام اس را توصیف می کند، اما پزشکان مطمئن نیستند که آن چیزی که توصیف شده است، ام اس می باشد یا یک بیمار دیگر که در بعضی ویژگیها مشابه ام اس می باشد.
خواه بیماری ام اس از چند هزار سال پیش وجود داشته است و یا اینکه در چند قرن اخیر ایجاد شده باشد، تا سال 1835 میلادی هنوز بطور رسمی توصیف نشده بود. تاریخدانها اولین توصیف علایم بالینی ام اس را در کتابی که توسط دکتر ژان کروویلیه (Jean Cruveilheir) استاد دانشکده پزشکی پاریس در فرانسه نوشته شده است، پیدا کرده اند. دکتر ژان کرویلیه در این کتاب در مورد چندین بیمار دچار ضعف پیشرونده، فلج دستها و پاها، اختلال در بینایی، اسپاسم یا گرفتگی عضلات و چند علامت دیگر توضیح داده است. همچنین بیان کرده است که در معاینه و بررسی نخاع این افراد، مناطقی خاکستری از بافت اسکار (جای زخم) دیده می شود که او آنها را لکه یا نقطه نامید. دکتر ژان کروویلیه این بیماری را "فلج بر اثر تحلیل و از بین رفتن رشته های خاکستری نخاع" توصیف نمود.
علایم اولیه بیماری ام اس
گرچه هر بیمار مبتلا به ام اس دچار علائم مختلفی می شود اما بیشتر بیماران یک یا چند علامت اولیه این بیماری را که در زیر می آید ، تجربه می کنند:
-اختلالات بینایی
-درد
-بی اختیاری ادراری
-ضعف
-بی حسی
-لرزش
-خستگی
-گرفتگی عضلات
-سرگیجه
-اختلال در تعادل بدن
-فلج
-مشکلات شناختی
-افسردگی
-تغییرات خلق
حداقل 80 درصد مبتلایان به بیماری ام اس از عدم کنترل بر روی مثانه خود شاکی هستند که این امر به علت ایجاد پلاک در اعصاب کنترل کننده مثانه پدید می آید. این عدم کنترل بر روی مثانه که اصطلاحاً به آن "بی اختیاری ادراری" گفته می شود، می تواند باعث افزایش تکرار ادرار شده و فرد نیاز داشته باشد که دائماً برای دفع ادرار به دستشویی برود. همچنین به علت نشت دائم ادرار، همیشه خیس هستند. در چنین مواردی احتمال عفونت در مثانه و دستگاه ادراری نیز افزایش می یابد. در موارد نادری، بعضی از بیماران به غیر از بی اختیاری ادراری، دچار بی اختیاری در دفع مدفوع نیز می شوند.
چهار نوع اصلی بیماری ام اس عبارتند از :
1) نوع عود کننده- فروکش کننده
2) نوع پیشرونده- اولیه
3) نوع پیشرونده- ثانویه
4) نوع پیشرونده- عودکننده
شایعترین نوع بیماری ام اس، نوع عودکننده- فروکش کننده می باشد. حدود 75 درصد بیماران در ابتدای شروع بیماری شان در این قرار می گیرند که در این نوع، بیمار بطور ناگهانی دچار حملاتی می شود که یک یا چند قسمت از بدنش را درگیر می سازد. سپس بیمار بطور کامل یا اینکه تا حدود زیادی بهبود می یابد و بیماری تا حمله بعدی که اتفاق بیفتد پیشرفت نمی کند.


نظریه های جدید
امروزه تحقیقات دانشمندان در مورد پیدایش بیماری ام اس هم بر روی عوامل خارجی زمینه ای که ممکن است باعث شروع این بیماری شوند و هم برو روی تغییراتی که در سیستم عصبی ایجاد می شود و باعث بروز علایم و مشکلات می شوند متمرکز شده است.
بر طبق اظهار نظر انجمن ملی ام اس آمریکا در حالیکه علل اصلی ایجاد بیماری ام اس هنوز شناخته نشده است، بیشتر تحقیقات دانشمندان نشان می دهد که چندین عامل با همکاری یکدیگر موجب بروز این بیماری می شوند. اکثر متخصصین ام اس امروزه معتقدند که این عوامل شامل سیستم ایمنی بدن، وراثت و بعضی از عوامل محیطی مثل ابتلاء قبلی به عفونتهای ویروسی می باشند. موقعیت محل جغرافیایی که افراد در آن زندگی می کنند و اثرات بعضی از هورمونها ر بدن نیز بعنوان عواملی که می توانند باعث بروز بیماری شوند مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته اند.
متخصصین معتقدند که در ایجاد بیماری ام اس، فرد از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به آن می باشد. یعنی افراد مبتلا به ام اس احتمالاً استعداد مبتلا شدن به بیماری را زا بدو تولد به ارث برده اند. به نظر می رسد که افرادی که مستعد ابتلا به ام اس هستند فقط وقتی به این بیماری دچار خواهند شد که عوامل محیطی باعث روشن شدن و شروع این بیماری در آنها شوند.
تحقیقات دانشمندان نشان می دهد که بعضی از عوامل محیطی سبب آسیب رساندن به دی ان ای DNA می شوند که این صدمه موجب می گردد که بعدها یک بیماری خود ایمنی در فرد ایجاد شده و به میلین آنها حمله کند. آسیب به ژن ها و کروموزومها بر اثر تغییراتی که در ماده شیمیایی که دی ان ای (DNA) را تشکیل می دهد را اصطلاحاً "موتاسیون" (Mutation) می نامند. گرچه بعضی از موتاسیونهایی که به فرزندان منتقل می شوند مستقیماً از طریق اسپرم پدر و یا تخمک مادر به ارث می رسند، اما چنین تغییراتی می توانند همچنین از آسیبهایی که به سلول ها در طول زندگی هر فردی رخ می دهند نیز پدید بیاید. در مورد بیماری ام اس، دانشمندان عقیده دارند که صدمه به دی ان ای (DNA) که در طی سالهای اولیه زندگی ایجاد می شود و فرد را مستعد ابتلا به ام اس می کند باعث خواهد شد که چندین سال بعد بیماری ام اس بوجود آید.
در ماه ژانویه سال 2002 میلادی، دکتر آلبرتو آشریو (Alberto Ascherio) و همکارانش از دانشگاه هاردوارد، ویروس دیگری را گزارش کردند که ممکن است در ایجاد بیماری ام اس نقش داشته باشد. محققین کشف نمودند که ویروسی به نام اپشتاین- بار (Epstein- Barr) که باعث بروز بیماری منونوکلئوز عفونی می شود در خون بسیاری از افراد مبتلا به بیماری ام اس یافت می شود.
گرچه تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص گردد که آیا ابتلا قبلی به عفونت ویروس اپشتاین- بار در افراد می تواند واقعاً باعث ایجاد بیماری ام اس شود، اما دانشمندان نتیجه گرفته اند که تحقیقات آنها شواهدی را نشان می دهد که ابتلاء قبلی به چنین عفونتی باعث افزایش خطر ابتلاء به بیماری ام اس در افراد می گردد. با اینحال، دانشمندان متذکر شده اند که از آنجای که تعداد کمی از افرادی که قبلاً به ویروس اپشتاین بار آلوده شده اند به بیمار ام اس نیز دچار شده اند، بنابراین عوامل دیگری نیز باید در بیمار شدن آنها دخیل باشد. این عوامل ممکن ایت شامل استعداد ژنتیکی آنها به دچار شدن به ام اس باشد و یا اینکه سنی که آنها عفونت اولیه را گرفته اند احتمالاً در این مورد نقش دارد.
هنوز یک معما
گرچه هنوز دانشمندان نتوانسته اند ثابت کنند که چه ویروسی در ایجاد این بیماری نقش دارد (البته اگر واقعاً ویروسها در این بیماری نقش داشته باشند) اما اخیراً تحقیقات بسیار زیادی روی این موضوع انجام می شود که ابتلاء به چنین عفونتهایی چگونه می تواند همراه با سایر عوامل مثل استعداد ژنتیکی باعث بروز بیماری ام اس شود. نظریه ای که اخیراً اعلام شده این است که شاید ویروسی که در ایجاد این بیماری نقش دارد حاوی ماده شیمیایی مشابه میلین می باشد. به محض اینکه سیستم ایمنی بدن بر علیه این ویروسها تولید آنتی بادی (پادتن) می کند آنتی بادی ها اشتباهاً بجای ویروسها، میلین را به عنوان یک جسم خارجی شناسایی نموده و به آن حمله می کنند.
نظریه دیگر این می باشد که عفونت ویروسی باعث ناتوان کردن سیستم ایمنی بدن می شود و در نتیجه این سیستم قادر به تشخیص تفاوتهای بین میلین خود بدن و اجسام خارجی نبوده و به آن حمله می کند. یک نظریه مشابه دیگر نیز وجود دارد که می گوید ویروس ممکن است به سیستم ایمنی بدن حمله کرده و آن را ناتوان سازد و در نتیجه مشکلات بعدی را ایجاد کند.
اقداماتی که امروزه برای حل معمای چگونگی اثر ویروسها و نیز سایر عوامل بر روی بروز بیماری ام اس صورت می گیرد به بررسی محل جغرافیایی زندگی افراد و نیز زمانی که فرد ممکن است دچار عفونت ویروسی شود نیز توجه دارد. از آنجایی که این واقعیت بر همه روشن است که بیماری ام اس بیشتر در کشورهایی که از خط استوا دورتر هستند و در قسمتهای شمالی ایالات متحده آمریکا شایعتر می باشد، دانشمندان را مجبور نمود که بر روی ویروسهایی که در این مناطق شایعتر هستند بیشتر بررسی نمایند. محققین کشف نمودند که خطر ابتلاء به بیماری ام اس بستگی به این دارد که تا سن پانزده سالگی آن فرد در چه منطقه ای زندگی کرده است. برای مثال کسی که تا سن پانزده سالگی در یکی از ایالتهای شمالی آمریکا مثل میشیگان زندگی کرده است و سپس به مناطق جنوبی مثل ایالت تگزاس تغییر مکان داده است نسبت به افرادی که از ابتدا در این مناطق جنوبی زندگی کرده اند خطر بیشتری دارد که به بیماری ام اس مبتلا می شود. بسیاری از متخصصین عقیده دارند که عامل مهمی که در این مسئله نقش دارد عفونتهای ویروسی است که افراد در دوران کودکی در مناطق دور از استوا و مناطق شمالی دچار آن می شوند .
این حقیقت که اکثر افرادی که به بیماری ام اس دچار می شوند اولین علایم آن را در سنین بین 15 تا 45 سالگی نشان می دهند نقش هورمونهایی که در دوران بلوغ فعال می شوند را در ایجاد بیماری ام اس مطرح می سازد. در تحقیقاتی که اخیراً انجام شده نشان داده شده است که تجویز بعضی از هورمونهای جنسی به بیماران مبتلا به ام اس، به نظر می رسد که در بسیاری از افراد مبتلا به نوع عود کننده- فروکش کننده ام اس، در کنترل حملات این بیماری کمک کننده بوده است. در تحقیق دیگری که صورت گرفته، دیده شده است که خانمها در هنگام حاملگی از تعداد علایم و مشکلات حاد آنها کم می شود که شاید به علت افزایش هورمونهای استروژن و پروژسترون در آنها باشد.
با وجود عوامل بسیاری که ممکن است در ایجاد بیماری ام اس نقش داشته باشند احتمالاً پیدا شدن علل واقعی بروز این بیماری چندین سال طول خواهد کشید. با اینحال، پیشرفتهای جدیدی که در چگونگی نقش ژنتیک، سیستم ایمنی بدن و عوامل محیطی مثل ویروسها شده است، پزشکان را بیش از هر زمان دیگری به کشف چگونگی ابتلاء بعضی از افراد به این بیماری نزدیکتر کرده است. همچنین این اطلاعات جدید باعث خواهد شد که پزشکان راهی را پیدا نمایند که از این بیماری در سایر افراد پیشگیری شود و درمانهای جدیدتر و بسیار مؤثرتری را برای افراد مبتلا کشف نمایند.
داروهای کند کننده روند پیشرفت بیماری ام اس
داروهای حاوی اینترفرون که برای کند کردن روند پیشرفت بیماری ام اس استفاده می شود از انواع اینترفرون بتا و اینترفرون بتا 1-a می باشند. داروی بتاسرون (Betaseron) و داروی بتافرون (Betaferon) که نامهای تجاری اینترفرون بتا می باشند، از سال 1994 میلادی به بازار دارویی وارد شده اند. و چون هنوز مدت زمان زیادی از مصرف آنها نمی گذرد، پزشکان هنوز از اثرات طولانی مدت آنها اطلاعی ندارند. اما در تحقیقات بالینی نشان داده شده است که این داروها باعث کاهش تعداد و شدت حملات ام اس در حدود دو سوم بیماران می گردند. همچنین این داروها باعث کاهش تعداد مناطق جدید از بین رفتن میلین می شوند که با استفاده از ام آر ای مشاهده می گردد.
به نظر می رسد که اینترفرون بتا در انواع ام اس عودکننده- فروکش کننده و پیشرونده- ثانویه بخوبی کار می کند. این دارو بصورت تزریقی بوده و بطور یک روز در میان از آن استفاده می شود. بعضی از بیماران یاد می گیرند که خودشان آمپول را به خودشان تزریق نمایند اما بعضی دیگر ترجیح می دهند که افراد دیگری این کار را برایشان انجام دهند. تزریق اینترفرون بتا می تواند باعث قرمز شدن، تورم و درد در محل تزریق شود. همچنین می تواند باعث ایجاد علایم شبیه آنفولانزا و افسردگی شود. تزریق این دارو در هنگام حاملگی باعث بروز نواقصی در جنین می گردد.
دومین دارویی که برای کند کردن روند پیشرفت بیماری از آن استفاده شد، داروی اینترفرون بتا 1-a بود که در سال 1997 میلادی با نام تجاری آوونکس (Avonex) به بازار آمد. این دارو از نظر شیمیایی خیلی شبیه به اینترفرونی است که بطور طبیعی در بدن ساخته می شود. مصرف داروی آوونکس برای بیماران بسیار راحت تر است زیرا برخلاف اینترفرون بتا، این دارو را می توان هفته ای فقط یک بار تزریق نمود و در بسیاری از افراد باعث هیچگونه التهابی در محل تزریق نخواهد شد. با اینحال همانند اینترفرون بتا، این دارو نیز می تواند علایم شبیه آنفولانزا و افسردگی ایجاد نماید و نباید آن را در هنگام حاملگی مصرف نمود.
اروی آوونکس همانند دو دارویی که از اینترفرون بتا ساخته می شوند (یعنی بتاسرون و بتافرون) باعث کاهش شدت و تعداد حملات ام اس می شود و از تعداد پلاک های عصبی کم می نماید و به بیمار اجازه می دهد که عملکرد فعلی جسمی و روحی خود را به مدت طولانی تری حفظ نماید.
در سال 2002 میلادی، سازمان دارو و غذای آمریکا (FDA) نوع دیگری از اینترفرون بتا 1-a را با نام ریبیف (Rebif) مورد تایید قرار داد. داروی ریبیف شباهت زیادی به داروی آوونکس دارد و مزایای آن نیز شبیه آوونکس است اما در بعضی از بیماران بهتر کار می کند. با این حال همه بیماران قادر به تحمل داروی ریبیف نمی باشند زیرا دارای عوارض جانبی ای مثل بروز التهاب در محل تزریق، مشکلات کبدی و کاهش تعداد گلبولهای سفید می باشد.
گلاتامیر استات با نام تجارتی کوپاکسیون (Copaxone) داروی دیگری است که برای کند کردن پیشرفت بیماری ام اس در دسترس می باشد. این دارو با فریب سیستم ایمنی بدن باعث می شود که جلوی انهدام میلین گرفته شود. از آنجایی که داروی کوپاکسون خیلی جدید می باشد، پزشکان هنوز نمی دانند که در طولانی مدت این دارو چگونه اثر می کند، اما تا حالا به نظر می رسد که در افرادی که دچار ام اس نوع عود کننده- فرئکش کننده هستند باعث کاهش تعداد و شدت حملات حاد می شود. با اینحال، گرچه این دارو به آن اندازه که اینترفرون بتا به بیماران کمک می کند، اثر ندارد و باید بطور روزانه هم تزریق شود، اما داروی کوپاکسون دارای عوارض جانبی کمتری می باشد و بنابراین برای بیمارانی که نمی توانند اینتفرون بتا را تحمل نمایند، داروی مناسبی می باشد.
چنان چه ما این گونه بیماران را قبل از رسیدن به مرحلة بحرانی و ناتوانی کامل تا حد مداوا با رژیم غذایی کم چربی قرار بدهیم 95 درصد آنان حدود 30 سال بدون گرفتار شدن در چنگال ناتوانی مطلق به زندگی خود ادامه خواهند داد. دکتر سوانک می گوید، کسانی که به خوردن غذاهای پرچربی ادامه دهند در سراشیبی زندگی قرار گرفته و در عرض 20 سال فوت می کنند. حالا او به این نتیجه رسیده است که با مصرف کمتر از 15 گرم چربی در روز چربی اشباع شده اثرات مفیدتری در امر بهبود بیماری ام- اس به دست می آید. چربی موجود در لبنیات روی بیماران مبتلا به ام- اس اثرات مخرب تری بر جای می گذارد. در این میان دشمن شماره 2 این بیماری چربی گوشت می باشد.
دکتر هولمن عدم توازن اسیدهای چرب را به عنوان یک نقص در امر سوخت و ساز چربی ها مورد سرزنش قرار داده و پینشهاد می نماید که در جهت ترمیم قسمتی از این نقص می توان از وجود روغن های سرشار از اسیدهای چرب نوع امگا-3 استفاده نمود. او در این مورد ابتدا روغن ماهی را توصیه نموده و سپس از روغن های نباتی عمدتاً روغن کانولا روغن تخم بذرک را مفید می داند. دکتر هولمن می گوید «مبادا برای جبران کمبود اسیدهای چرب نوع امگا-3 اقدام به مصرف بیش از حد این گونه روغن ها بنماید، بلکه ما در مورد مصرف چند قاشق معدود چایخوری در روز صحبت می نمایم نه بیشتر».
رژیم غذایی کم چربی مورد توصیة دکتر سوانک در مورد بیماران مبتلا به ام-اس
لیست و مشخصات رژیم غذایی دکتر سوانک در رابطه با بیماری ام-اس به شرح ذیل می باشد:
• در سال اول قطع مصرف گوشت قرمز از جمله گوشت تیرة مرغ و بوقلمون. بعد از آن هفته ای حداکثر 90 گرم گوشت قرمز که در صورت امکان بدون چربی باشد.
• عدم مصرف لبنیات حاوی بیش از یک درصد چربی. می توانید هرچقدر که دلتان بخواهد از لبنیاتی نظیر شیر بدون چربی، شیر چربی گرفته شده، شیر کره گرفته شده، شیر سرشیر گرفته تبخیر شده، پودر شیر خشک بدون چربی، پنیر آبکش شده شیر سرشیر گرفته تبخیر شده، پودر شیرخشک بدون چربی، پنیر آبکش شده کم چرب، کشک خشک شده محلی، پنیرهای بدون چربی 99 درصد، ماست بدون چربی استفاده نمایید.
• عدم مصرف غذاهای آماده که با روغن های اشباع شده تهیه گردیده باشد.
• عدم مصرف بیش از 15 گرم یا سه قاشق چایخوری روغن اشباع شده در روز. یک لیوان شیر چربی گرفته نشده حاوی 5 گرم، یک قاشق غذاخوری کره حاوی 7 گرم، 30 گرم پنیر خامه یا پنیر چدار حاوی 6 گرم روغن اشباع شده می باشد.
• مصرف حداقل 4 و حداکثر 10 قاشق چایخوری روغن اشباع شده در روز نظیر روغن آفتابگردان، روغن رت، روغن پنبه تخم، روغن سویا، روغن کنجد، روغن جوانه گندم، روغن تخم بذرک، روغن کبد ماهی و همچنین مصرف حداقل دو وعده غذای ماهی در هفته یا روزانه 30 گرم غذای دریایی به طور متوسط.