آسم  Asthma  »از جمله بیماری‌های شایع غیرواگیراست که برای تمام سنین از شیرخوارگی تا دوران کهولت مشکلات زیادی را فراهم می‌آوردو ایرانی‌ها نیز از این امر مستنثی نیستند.

 آسم از طریق آموزش‌های ساده قابل کنترل است و با بهکار گرفتن راهکارهای ساده می‌توان از رنج این بیماران کاست و در نهایت کشور را ازصرف هزینه‌های هنگفت در زمینه بروز حملات آسم، غیبت مبتلایان از کار و فعالیت‌هایاجتماعی رهایی داد.

  جهت نیل به این هدف از سال 1378 حوزه مرکز مدیریت بیماری‌های وزارتبهداشت با همکاری انجمن آسم و آلرژی ایران مبادرت به تشکیل کمیته کشوری آسم و آلرژیکرده است و از اولین فعالیت‌های این کمیته تهیه مطالب آموزشی بوده است.  . مطالب زیر به نقل از این کمیته است:

آسم چیست؟‌

آسم بیماری جدی و مزمن ریه است که غالبابا التهاب مجاری هوایی همراه بوده و ممکن است سبب مشکلات تنفسی شود. مزمن به اینمعنا است که بیماری همیشه وجود دارد حتی زمانی که بیمار احساس ناخوشی ندارد در صورتتحریک مجاری هوایی در فرد مبتلا به آسم، علائم خس خس، سرفه، تنگی نفس و فشردگی قفسهسینه ظاهر می‌شود و تنفس طبیعی و راحت برای بیمار دشوار می‌شود.

آسم مسئله‌ای مهم در امر بهداشت و سلامتعمومی است. بیش از 150 میلیون نفر در جهان، از جمله تعداد قابل توجهی در ایران بهاین بیماری مبتلا هستند به طوری که این بیماری تحمیل هزینه زیاد، کاهش کارآیی وفعالیت مفید و عدم توانایی ادامه زندگی طبیعی بیماران در خانواده‌هایشان را سببمی‌شوند.

شیوع بیماری آسم به ویژه در کودکان وشهرهای در حال توسعه رو به افزایش است. برخی عوامل موثر در بروز این مشکلات عبارتنداز کاهش تهویه در خانه‌های جدید، تماس با مواد حساست زا (آلرژن‌ها) در محیط‌هایبسته (مانند پشم قالی و حیوانات خانگی بویژه گربه)، دود سیگار، عفونت‌های ویروسی،آلودگی هوا، محرک‌های شیمیایی، استفاده از مواد مصنوعی (رنگ‌ها، طعم‌ها دهنده‌ها واسانس‌ها) در غذاها و افزایش فشارهای روانی در زندگی روزمره.

آسم چگونه بر جامعه تاثیر می‌گذارد؟

جامعه ما ممکن است هزینه زیادی برای آسمکنترل نشده بپردازد. افراد و خانواده‌ها ممکن است مخارج غیر ضروری و زیادی همراه باوقت و انرژی برای مراقبت‌های اورژانس و یا بستری بیماران صرف کنند. زمانی که افرادمبتلا، بیماری‌شان را کنترل کنند ‌تمام جامعه از کاهش این هزینه و افزایش کاراییسود می‌برند. تقریبا پنج درصد از تمام مردم جهان به آسم مبتلا هستند و اگر جامعه‌ایدر حال توسعه شهری است، این نسبت ممکن است بیشتر هم باشد.

اطلاعات موجود درباره علل به وجود آمدنآسم و نیز روش‌های جدید پیشگیری از حملات آسم و درمان طولانی مدت آن، موجب می‌شودکه با دید تازه‌ای به این بیماری نگاه کنیم.

بیمار مبتلا به آسم دچار التهاب مزمن درمجاری هوایی است. این مسئله سبب بروز علائم حمله آسم یعنی سرفه، خس خس، تنگینفس،‌عدم تحمل ورزش و احساس فشردگی قفسه سینه می‌شود. علائم آسم عود کننده هستند وممکن است از چند دقیقه تا چند روز طول بکشند. حملات آسم ممکن است خفیف یا شدید وگاه کشنده باشند. مراقبت‌های پزشکی غالبا برای حملات شدید لازم است.

چه کسانی به آسم مبتلا می‌شوند؟

آسم اغلب در خانواده‌هایی با سابقه مثبتفامیلی بروز می‌کند. این بیماری می‌تواند در هر سنی بروز کند. آسم یک بیماری مسرینیست. بسیاری از ورزشکاران المپیک و افراد مشهور، مبتلا به این بیماری هستند. بنابراین افراد می‌توانند همزمان با ابتلا به آسم زندگی موفقی داشته باشند.

علت دقیق و اصلی ابتلا به آسم هنوز نامشخصاست؛ اما آنچه تاکنون روشن شده، نشان می‌دهد که برخی از افراد، بویژه شیرخواران کهسابقه مثبت آلرژی (حساسیت) در خانواده دارند، زمانی که در معرض دود سیگار، گردهگیاهان و قارچ‌ها یا سایر عوامل حساسیت‌زا (مانند حیوانات خانگی، هیره‌ها وسوسک‌ها) قرار می‌گیرند، شانس بیشتری برای ابتلا به آسم پیدا می‌کنند. برخی ازکارگران نیز پس از تماس با محرک‌های شیمیایی استنشاقی دچار آسم می‌شوند.

آیا آسم قابل پیشگیری است؟

حملات آسم قابل پیشگیری است؛ اما برایآنکه ثابت شود آیا خود بیماری نیز به طور ریشه‌ای قابل پیشگیری است یا خیر، مطالعاتبیشتری باید صورت گیرد. البته جلوگیری از تماس با عوامل حساسیت‌زای محیطی و محرک‌هابه پیشگیری از بروز آسم کمک می‌کند.

تاکنون راه حلی برای ریشه کن کردن آسمشناسایی نشده است؛ اما این بیماری را می‌توان به شکلی درمان و کنترل کرد که علائم وحملات آن پیشگیری شوند. زندگی با آسم در اغلب موارد بدون دردسر است.

اغلب کودکان مبتلا به این بیماری باافزایش سن علائم کمتری خواهند داشت؛ اگرچه در برخی از آنها ممکن است شدت علائم ثابتبماند و یا حتی بیشتر شود اما پیش بینی این امر به طور قطعی ممکن نیست. آسم یکبیماری درازمدت است که البته می‌تواند قابل کنترل باشد.

آسم چگونه کنترل می‌شود؟

آسم یک بیماری مزمن است، معمولا بیمارنیاز به مراقبت پزشکی پیوسته و منظم دارد. بیماران مبتلا به آسم متوسط تا شدیدمی‌توانند با استفاده از داروهای طویل الاثر که توسط پزشک توصیه می‌شود به طورروزانه التهاب مجاری هوایی خود را کنترل کنند و به این وسیله علائم و حملات بیماریرا پیشگیری کنند. در صورت ظهور علائم، داروهای سریع‌الاثر (مانند داروهای استنشاقی) برای تسکین آنها به کار می‌رود.

هر بیمار مبتلا به آسم باید پزشکی مطلع وآگاه در زمینه بیماری آسم را به عنوان طبیب معالج و مشاور درازمدت خود انتخاب کند. پزشک و بیمار با کمک هم برنامه مشخصی برای مصرف داروها، اجتناب از عوامل آغازگرحمله آسم و مراحل درمان در صورت وقوع حمله را طراحی و اجرا خواهند کرد. پیگیری اینبرنامه و تعدیل و تغییر آن هنگام لزوم، ممکن است برنامه‌ای برای تمام عمر باشد.

داروها تنها راه کنترل آسم نیستند. اجتناباز عوامل محرک و مزاحمی که سبب التهاب مجاری هوایی و بدتر شدن بیماری آسم می‌شوند،نیز بسیار مهم است. این عوامل آغازگر آسم نامیده می‌شوند. هر بیمار باید راه اجتناباز عوامل آغازگر بیماری خود را بداند و به آن عمل کند.

روش‌های متعددی وجود دارد که والدینمی‌توانند از طریق آنها از شدت بیماری کودک خود کم کنند. فرد می‌تواند با شناخت واجتناب از تماس کودک خود با عوامل آغازگر علائم آسم از شروع حمله پیشگیری کند و دراین رابطه از پزشک خود بخواهد تا در شناسایی و راه‌های پیشگیری از تماس عوامل محرکو مزاحم به وی کمک کند.

 نمونه‌ای از عوامل آغازگر حملات و علائم آسم و راه‌های اجتناب از آنها

- عوامل حساسیت زای حیوانات؛ حیوانات دستآموز از خانه خارج شوند و از به کار بردن بالش یا تشک حاوی پر، پشم و کرک اجتنابشود.

- هیره موجود در گرد و خاک خانه‌ها؛هیره‌ها بند پایانی میکروسکوپی هستند (به اندازه طولی حدود 1/0 میلی متر) که معمولابا چشم غیرمسلح مشاهده نمی‌شوند. به این منظور لازم است بالش‌ها و تشک‌ها را درپوشش‌هایی غیرقابل نفوذ (به عنوان مثال پلاستیکی) پیچیده شوند. تمام ملحفه‌هاهفته‌ای یک بار در آب داغ (55 درجه سانتی گراد) شسته شوند. رطوبت خانه‌ و محیط‌هایبسته کاهش یافته و در حد کمتر از 50 درصد باشد. در صورت امکان از قالی به عنوان کفپوش استفاده نشود.

- گرده‌ها و قارچ‌های هوازی؛ در فصول گردهافشانی پنجره‌ها بسته باشند. از منابع تکثیر قارچ مانند برگ‌های خیس و مواد زائدباغچه اجتناب شود. در صورت امکان از دستگاه تهویه استفاده شود.

- دود سیگار؛ دود سیگار که حاوی صدها مادهمختلف شیمیایی و سمی است، یکی از مهم‌ترین عوامل محرک و آغازگر حملات آسم به شمارمی‌رود. بنابراین توصیه می‌شود در صورت ابتلا به آسم به هیچ وجه سیگار مصرف نشود. اجازه سیگار کشیدن در خانه به هیچ کس داده نشود.

- تغذیه کودکان و مواد حساسیت زای غذایی؛تغذیه انحصاری شیرخواران با شیر مادر تا سن شش ماهگی، یکی از مهم‌ترین راه‌هایپیشگیری از وقوع آسم و سایر حساسیت‌ها در کودکانی است که سابقه چنین بیماری‌هایی رادر خانواده خود دارند. رعایت توصیه‌های پزشکی و بهداشتی در زمینه تغذیه شیرخوار وعدم استفاده از مواد حساسیت‌زا (مانند سفیده تخم مرغ، ماهی، شیر گاو، فراورده‌هایگندم، سویا، آجیل، مرکبات و …) در ابتدای شروع تغذیه کمکی شیرخوار به پیشگیری ازوقوع آسم کمک شایانی می‌کند.

اهمیت آسم در دوران بارداری چیست؟

علائم بیماری آسم در زنان باردار ممکن استتشدید شود. بیشترین زمان محتمل برای تشدید علائم آسم در زمان بارداری مربوط بههفته‌های آخر این دوران است. نباید فراموش کرد که در صورت عدم کنترل مناسب بیماری،سلامتی جنین و مادر هر دو در معرض تهدید قرار می‌گیرد. بنابراین توصیه می‌شود:

- مادر باردار در صورت وجود سابقه آسم،این موضوع را با پزشک، ماما یا پرستار خود در میان بگذارد.

- در دوران بارداری معاینات مکرر دوره‌ایداشته باشد تا از سلامت خود و جنین مطمئن شود.

- در مورد ادامه مصرف داروهای قبلی باپزشک خود مشورت کند.

- در دوران بارداری در صورت تجویز داروهایضد آسم توسط پزشک معالج، آنها را با برنامه درمانی توصیه شده مصرف کند. مصرف اغلبداروهای درمان آسم، در دوران بارداری بدون خطر و مجاز است.

از برنامه درمانی آسم چه انتظاراتی می‌توان داشت؟

افرادی که برنامه درمانی آسم را دنبالمی‌کنند، می‌توانند زندگی فعال، با نشاط و بدون علائم آزار دهنده آسم داشته باشند. بنابراین درمان آسم سبب کاهش خسارات اقتصادی، ‌اجتماعی و خانوادگی ناشی از آنمی‌شود.

با درمان مناسب اغلب بیماران مبتلا به آسمقادر خواهند بود:

- فعالیت طبیعی، ‌بدون ایجاد علائم آسمداشته باشند.

- خواب طبیعی و بدون علائم آسم شب هنگامداشته باشند.

- از حملات آسم پیشگیری کنند.

- عدد ثبت شده اولیه توسط نفس سنج (پیکفلومتر) را به سطح بالاتری افزایش دهند.

آیا درمان‌های مناسب و جدید آسم در جامعه ما قابل دسترس است؟

داروهای موثر و متنوعی در زمینه آسم وجوددارند که با نظر پزشک و بر اساس نوع و شدت بیماری انتخاب می‌شوند. برخی از داروهایجدید گران هستند، اما در مقابل به دلیل تاثیر خوب آنها، سبب پیشگیری از بستری بیماردر بیمارستان که هزینه بیشتری دارد، می‌شوند.

از آنجا که برنامه‌های پیشگیری و درمانسبب صرفه جویی در هزینه‌های درمان دیررس می‌شوند، به سود مبتلایان این بیماری استکه تاخیری در پیگیری و اجرای آنها نداشته باشند.

از آنجا که بیماری آسم به همه گروه‌هایسنی و شغلی جامعه مربوط می‌شود بنابراین اقدام برای شناسایی و حل مشکلات ناشی از آننیاز به کمک همه افراد جامعه دارد و ضروری است که پزشکان، پرستاران، معلمان،بهورزان و بیماران با همکاری یکدیگر برنامه پیشگیری و درمان آسم را اجرا کنند.

تنگی نفس، سرفه و خس خس از علائم بالینیشایع در آسم است. همچنین کاهش در عدد ثبت شده توسط نفس سنج بیمار، وخامت پیش روندهسرفه، خس خس، تنگی نفس و یا احساس فشردگی قفسه سینه

هرگونه سختی در نفس کشیدن از علائم هشداردهنده وقوع حمله آسم است.

نفس سنج یا دستگاه پیک فلومتر وسیله‌ایمدرج است که بیمار برای سنجش وضعیت تنفسی خود و پس از آموزش توسط پزشک معالج به طورروزانه از آن استفاده می‌کند و عدد مربوط به فشار بازدم خود را در برگه‌ای ثبتمی‌کند. اندازه‌گیری و ثبت روزانه فشار هوای بازدم توسط این دستگاه کمک به کنترلبهتر بیماری آسم و پیشگیری از وقوع حملات شدید و بستری بیمار در بیمارستان می‌کند.

باید گفت که آسم بیماری غیرواگیر است. بیمار مبتلا به آسم در شرایط کنترل بیماری منعی برای انجام ورزش ندارد. داروهای ضدآسم اعتیاد آور نیستند و عمل به توصیه پزشک معالج و استفاده از وسایل و داروهایتجویز شده برای موفقیت درمان ضروری است. استفاده از داروهای ضد سرفه برای بیمارانمبتلا به آسم مضر است و اصرار بیمار در تجویز مصرف آنها صحیح نیست.

چه داروهایی برای درمان آسم استفاده می‌شوند؟

دو نوع دارو برای درمان آسم استفادهمی‌شوند؛ داروهای گشاد کننده برونش، داروهایی هستند که عضلات منقبض شده مجاری هواییرا شل می‌کنند و از این راه سبب کاهش و یا رفع علائم آسم به ویژه در موقع حمله حادمی‌شوند. داروهای ضد التهابی، داروهایی هستند که سبب کاهش تورم و التهاب مجاریهوایی می‌شوند و از این راه علائم آسم را کاهش می‌دهند. این داروها نقش مهمی درپیشگیری از بروز علائم و حملات آسم دارند.

بیماری آسم میان بیماران، تفاوت‌های مهم وقابل توجهی دارد. عوامل آغازگر و تشدید کننده در هر بیمار ممکن است متفاوت باشد. بنابراین تشخیص نوع و شدت آسم در یک بیمار و انتخاب داروی مناسب به بررسی و معاینهدقیق توسط پزشک معالج نیاز دارد. برنامه درمانی و داروهای مناسب توسط پزشک تعیینمی‌شود و تنها با رعایت دستورات توصیه شده پزشک می‌توان انتظار کنترل بیماری و رفععلائم را داشت.

آیا داروهای آسم بدون عارضه هستند؟

معمولا داروهای تجویز شده برای آسم به شرطمصرف مناسب و به جا، فاقد عارضه قابل توجه هستند. برخی از مردم نگران اعتیاد ووابستگی‌ به داروهای آسم هستند که چنین باوری درست و علمی نیست.

برای پیشگیری از وقوع عوارض احتمالی، لازماست داروها را همان طور که پزشک تجویز کرده، مصرف شود و در صورت بروز هرگونه عارضهو یا مشکلی، پزشک معالج باخبر شود.

همچنین بیمار نباید به هیچ وجه دارویمصرفی را با نظر خود افزایش یا کاهش دهد و هرگز بدون توصیه پزشک داروهای خود را قطعنکند.